Storytelling (2001) και Γυναικείες Φαντασιώσεις - Fiction? (4ο Μέρος)
VI. Storytelling - Fiction και Nonfiction
Όπως είδαμε λοιπόν, ο Todd Solondz ήταν ίσως η πιο σημαντική μορφή ενός κινήματος που αφομοίωσε το μεταμοντερνισμό και ήρθε να πει, πολιτικά ανορθόδοξα, τα πράγματα με το όνομά τους ενάντια σε υποκρισίες εκατέρωθεν.
Και προσπαθώντας (ή ματαιοπονώντας αν θέλετε) ο ίδιος σκηνοθέτης να συνδιαλεχτεί τόσο με τους κριτικούς του όσο και τους ομοίους του, κατάφερε να βρει ευήκοα ώτα μόνο στα άκρα και με τραγελαφικά αποτελέσματα. Σα να προσπαθείς να κάνεις μια σύγχρονη ταινία όπου να λες ότι οι αλβανοί βρωμάνε και κλέβουν όπως ξέρεις κι εσύ και όλοι, και να σε αποθεώνουν για τη πολιτική σου ορθότητα και την ευαισθησία σου ή να σε επικρίνουν που δεν ακολουθείς το μεγάλο δρόμο που χάραξε ο Δαλιανίδης (ή ο Γιάνναρης) ή τέλος να σε κατηγορούν για ρατσιστή και φασίστα. Όλα μαζί.
Σε όλα αυτά και ακόμα περισσότερα (δείτε και κάνα προηγούμενο μέρος, πάλι θα τα λέω?) ο σκηνοθέτης ήρθε να απαντήσει με το Storytelling (2001). Και από τον τίτλο ακόμα είναι φανερό ότι κυρίως ασχολήθηκε με ιστορίες (που λένε ιστορίες, που λένε ιστορίες) και με αυτούς που λένε ιστορίες ή.. ιστορίες. Και για να είναι ακόμα πιο ξεκάθαρος, δείχνει και τη πραγματικότητα.
Όχι ότι η πραγματικότητα (της ταινίας) είναι απλή δηλαδή. Όπως και στη.. πραγματικότητα, έχουμε μια αλυσίδα από εκμεταλλευτές (που τους.. εκμεταλλεύονται) και εκμεταλλευόμενους (οι οποίοι.. εκμεταλλεύονται). Η διαφορά είναι ότι κάποιοι λένε ψέματα (χωρίς ενοχές) και κάποιοι αλήθειες (χωρίς ενοχές). Και ο Solondz, όπως έχει ήδη πει π.χ. ότι οι μετανάστες φυσικά και κλέβουν (Happiness (1998)), δε διστάζει να υποδείξει π.χ. ότι οι γυναίκες φυσικά και δε λένε ποτέ την αλήθεια. Και στο πρώτο μέρος του φιλμ, το Fiction, που μας ενδιαφέρει (αν δε το 'χετε ακόμα καταλάβει) η Vi λέει, από την αρχή μέχρι το τέλος, παραμύθια σε όλους (ακόμα και στο εαυτό της αν χρειαστεί), για να εισπράξει περιφρόνηση είτε υποκριτική είτε αληθινή.
Σε δεύτερο επίπεδο, ο δημιουργός απαντά στους επικριτές του. Δίνοντας πιο ξεκάθαρους καλούς, κακούς και.. θύματα αλλά αφήνοντας και τα περιθώρια να αναγνωρίσει ο καθένας τα δικά του. Ώστε να ξεκαθαρίσει τελικά η υποκρισία και η προκατάληψη του (επι)κρίνοντος και όχι του (επι)κρινόμενου.
Υπάρχει, για παράδειγμα, ανάγνωση που λέει ότι ο Solondz έχει, στο Fiction πάντα, κύριο θέμα το ρατσισμό. Και μας παρουσιάζει έναν αφροαμερικανό ο οποίος είναι θύμα του στερεότυπου που η (λευκή) κοινωνία έχει δημιουργήσει, και δε μπορεί να έχει φυσιολογικές σχέσεις παρά μόνο σεξουαλικές και βίαιες. Και στο περιθώριο υπάρχει και μια φιλόδοξη νεαρή που απλά θέλει μια σχέση της μιας βραδιάς. Ε και τη βρίσκει στο πρόσωπο του καθηγητή και κάνουν κάτι έτσι λάιτ και χαχαχούχα (καμιά σχέση με σεξουαλικό και βίαιο). Αλλά μετά επειδή αισθάνεται απόρριψη (από τη λάιτ σχέση της μιας βραδιάς) λέει κι ένα αθώο ψεματάκι, για να πάρει το αίμα της πίσω.
Μένοντας τώρα μόνο στη σκηνή του σεξ (που κρύφτηκε - και φώναξε - πίσω από ένα μεγάλο κόκκινο τετράγωνο στην Αμερική, για να πάρει η ταινία "οικογενειακό" rating), βρίσκουμε επιπλέον πάρα πολλές αναγνώσεις που δε διακρίνουν τίποτα περίεργο σε όσα λέει εκ των υστέρων η.. αθώα φοιτήτρια (ότι δηλαδή, θυμίζω, την ανάγκασε σωματικά να στηθεί στον τοίχο και τη βίασε). Και επίσης αρκετές αναγνώσεις που μιλάνε για.. ερμμμ.. πρωκτικό σεξ (πίσω από το τετράγωνο). Και όλες αυτές προδίδουν τους αναγνώστες.
Στα αθώα ψεματάκια απαντά ο Solondz στην επόμενη ιστορία, όπου η μετανάστρια υπηρέτρια κλαίει γιατί θανατώνουν το γιο της κατηγορώντας τον άδικα για βιασμό - αλλά οι πολιτικά ορθοί βλέπουν μόνο ότι η μετανάστρια κλαίει και όχι γιατί. Και έχει ήδη φροντίσει να βάλει τον αράπη να μην έχει ίχνος απειλητικότητας στις.. διαταγές του και τη κοκκινοσκουφίτσα να έχει κατα..ιδρώσει και πριν (αφού της τον βάζει με χαρακτηριστική ευκολία) και μετά (όπως διαπιστώνει με χαρακτηριστική έκπληξη ο φίλος) - αλλά οι φεμινίστριες βλέπουν μόνο κακούς λύκους και δεν βλέπουν πως μπορούν να υπάρξουν αβάσιμες κατηγορίες για βιασμό. Και βέβαια όσο και να μούσκευε η μικρή, δε μούσκευε εκεί ακριβώς που θα θέλανε να της τον βάζει (με τη γνωστή πλέον χαρακτηριστική ευκολία) οι πουριτανοί από τη μια και οι.. βιτσιόζοι από την άλλη (αν και δεν υπάρχει και καμιά χαρακτηριστική διαφορά μεταξύ των δύο). Τέλος όσους θα μιλήσουν υποκριτικά για ρατσισμούς, μισογυνισμούς, κτλ. έχει ήδη ειρωνευτεί ο σκηνοθέτης, βάζοντας τα λόγια τους στο στόμα των καλοαναθρεμμένων βιτσιόζων συμφοιτητριών - αυτό δε σημαίνει και ότι τους εμποδίζει να επαναλάβουν τα ίδια.
Σε τεχνικό επίπεδο, οι απαντήσεις έρχονται με το κόψιμο στο μοντάζ όλων (και ήταν πολλές) των σκηνών που γυρίστηκαν με περιφερειακούς χαρακτήρες. Και με τη χρησιμοποίηση στη φωτογραφία του Frederick Elmes με τον οποίο συνεργάστηκαν, για παράδειγμα, ο David Lynch στις αρχές του και ο Jim Jarmusch στα.. τελευταία του.
Και σε καλλιτεχνικό επίπεδο οι αναφορές είναι τόσες πολλές και εξώφθαλμες οι περισσότερες, όπως π.χ. για το American Beauty (1999) και το American Movie (1999) στο Nonfiction, που αναγκαστικά τις αφήνω ασχολίαστες (δείτε επιπλέον νύξεις στο 3ο μέρος). Στέκομαι μόνο στον Lars von Trier και στο αγαπημένο στιλάκι "εξαγνισμού" των ηρωίδων του μέσα από.. περιπέτειες. Και, ίσως επειδή πολλοί είδαν ομοιότητες στους χαρακτήρες του Solondz, στο τέλος του Fiction, η Vi παρά τη "καθαρτική" περιπετειά της, μένει να φωνάζει
Vi:
- But it happened!
Mr. Scott:
- I don't know about 'what happened,' Vi, because once you start writing, it all becomes fiction.
Ιδιοφυώς μελετημένο, πέρα απ' όσο το μικρό αυτό αφιέρωμα (που έφτασε στο τέλος του τελευταίου μέρους του) μπορεί να δείξει, το Storytelling (2001) αποδεικνύει ότι τα "ταμπού" θέματα όχι μόνο είναι η καθημερινή μας ζωή αλλά είναι και καθημερινά θέματα, τα οποία όμως αντιμετωπίζονται είτε ως (φτηνά) θεάματα από τα media είτε με υποκριτική ανωτερότητα απ' όλους. Και έχει πραγματικά τη δύναμη, που λίγοι δημιουργοί μπορούν να δώσουν, "να μετατοπίσει τον κόσμο ώστε να τον δούμε με νέο φως" (Peter Travers, Rolling Stone 889) ή έστω με πιο ανοιχτό μυαλό.
Ξαναδείτε το, διαβάστε τους κριτικούς μέσα από τις αναλύσεις του(ς) (και τον υποφαινόμενο στο cine.gr το 2001) και ίσως να δείτε με άλλο μάτι π.χ. τις απλές ιστορίες για απλούς καουμπόηδες που απλά ερωτεύονται και τον πολύπλοκο τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται.
Όπως είδαμε λοιπόν, ο Todd Solondz ήταν ίσως η πιο σημαντική μορφή ενός κινήματος που αφομοίωσε το μεταμοντερνισμό και ήρθε να πει, πολιτικά ανορθόδοξα, τα πράγματα με το όνομά τους ενάντια σε υποκρισίες εκατέρωθεν.Και προσπαθώντας (ή ματαιοπονώντας αν θέλετε) ο ίδιος σκηνοθέτης να συνδιαλεχτεί τόσο με τους κριτικούς του όσο και τους ομοίους του, κατάφερε να βρει ευήκοα ώτα μόνο στα άκρα και με τραγελαφικά αποτελέσματα. Σα να προσπαθείς να κάνεις μια σύγχρονη ταινία όπου να λες ότι οι αλβανοί βρωμάνε και κλέβουν όπως ξέρεις κι εσύ και όλοι, και να σε αποθεώνουν για τη πολιτική σου ορθότητα και την ευαισθησία σου ή να σε επικρίνουν που δεν ακολουθείς το μεγάλο δρόμο που χάραξε ο Δαλιανίδης (ή ο Γιάνναρης) ή τέλος να σε κατηγορούν για ρατσιστή και φασίστα. Όλα μαζί.
Σε όλα αυτά και ακόμα περισσότερα (δείτε και κάνα προηγούμενο μέρος, πάλι θα τα λέω?) ο σκηνοθέτης ήρθε να απαντήσει με το Storytelling (2001). Και από τον τίτλο ακόμα είναι φανερό ότι κυρίως ασχολήθηκε με ιστορίες (που λένε ιστορίες, που λένε ιστορίες) και με αυτούς που λένε ιστορίες ή.. ιστορίες. Και για να είναι ακόμα πιο ξεκάθαρος, δείχνει και τη πραγματικότητα.Όχι ότι η πραγματικότητα (της ταινίας) είναι απλή δηλαδή. Όπως και στη.. πραγματικότητα, έχουμε μια αλυσίδα από εκμεταλλευτές (που τους.. εκμεταλλεύονται) και εκμεταλλευόμενους (οι οποίοι.. εκμεταλλεύονται). Η διαφορά είναι ότι κάποιοι λένε ψέματα (χωρίς ενοχές) και κάποιοι αλήθειες (χωρίς ενοχές). Και ο Solondz, όπως έχει ήδη πει π.χ. ότι οι μετανάστες φυσικά και κλέβουν (Happiness (1998)), δε διστάζει να υποδείξει π.χ. ότι οι γυναίκες φυσικά και δε λένε ποτέ την αλήθεια. Και στο πρώτο μέρος του φιλμ, το Fiction, που μας ενδιαφέρει (αν δε το 'χετε ακόμα καταλάβει) η Vi λέει, από την αρχή μέχρι το τέλος, παραμύθια σε όλους (ακόμα και στο εαυτό της αν χρειαστεί), για να εισπράξει περιφρόνηση είτε υποκριτική είτε αληθινή.
Σε δεύτερο επίπεδο, ο δημιουργός απαντά στους επικριτές του. Δίνοντας πιο ξεκάθαρους καλούς, κακούς και.. θύματα αλλά αφήνοντας και τα περιθώρια να αναγνωρίσει ο καθένας τα δικά του. Ώστε να ξεκαθαρίσει τελικά η υποκρισία και η προκατάληψη του (επι)κρίνοντος και όχι του (επι)κρινόμενου.Υπάρχει, για παράδειγμα, ανάγνωση που λέει ότι ο Solondz έχει, στο Fiction πάντα, κύριο θέμα το ρατσισμό. Και μας παρουσιάζει έναν αφροαμερικανό ο οποίος είναι θύμα του στερεότυπου που η (λευκή) κοινωνία έχει δημιουργήσει, και δε μπορεί να έχει φυσιολογικές σχέσεις παρά μόνο σεξουαλικές και βίαιες. Και στο περιθώριο υπάρχει και μια φιλόδοξη νεαρή που απλά θέλει μια σχέση της μιας βραδιάς. Ε και τη βρίσκει στο πρόσωπο του καθηγητή και κάνουν κάτι έτσι λάιτ και χαχαχούχα (καμιά σχέση με σεξουαλικό και βίαιο). Αλλά μετά επειδή αισθάνεται απόρριψη (από τη λάιτ σχέση της μιας βραδιάς) λέει κι ένα αθώο ψεματάκι, για να πάρει το αίμα της πίσω.
Μένοντας τώρα μόνο στη σκηνή του σεξ (που κρύφτηκε - και φώναξε - πίσω από ένα μεγάλο κόκκινο τετράγωνο στην Αμερική, για να πάρει η ταινία "οικογενειακό" rating), βρίσκουμε επιπλέον πάρα πολλές αναγνώσεις που δε διακρίνουν τίποτα περίεργο σε όσα λέει εκ των υστέρων η.. αθώα φοιτήτρια (ότι δηλαδή, θυμίζω, την ανάγκασε σωματικά να στηθεί στον τοίχο και τη βίασε). Και επίσης αρκετές αναγνώσεις που μιλάνε για.. ερμμμ.. πρωκτικό σεξ (πίσω από το τετράγωνο). Και όλες αυτές προδίδουν τους αναγνώστες.
Στα αθώα ψεματάκια απαντά ο Solondz στην επόμενη ιστορία, όπου η μετανάστρια υπηρέτρια κλαίει γιατί θανατώνουν το γιο της κατηγορώντας τον άδικα για βιασμό - αλλά οι πολιτικά ορθοί βλέπουν μόνο ότι η μετανάστρια κλαίει και όχι γιατί. Και έχει ήδη φροντίσει να βάλει τον αράπη να μην έχει ίχνος απειλητικότητας στις.. διαταγές του και τη κοκκινοσκουφίτσα να έχει κατα..ιδρώσει και πριν (αφού της τον βάζει με χαρακτηριστική ευκολία) και μετά (όπως διαπιστώνει με χαρακτηριστική έκπληξη ο φίλος) - αλλά οι φεμινίστριες βλέπουν μόνο κακούς λύκους και δεν βλέπουν πως μπορούν να υπάρξουν αβάσιμες κατηγορίες για βιασμό. Και βέβαια όσο και να μούσκευε η μικρή, δε μούσκευε εκεί ακριβώς που θα θέλανε να της τον βάζει (με τη γνωστή πλέον χαρακτηριστική ευκολία) οι πουριτανοί από τη μια και οι.. βιτσιόζοι από την άλλη (αν και δεν υπάρχει και καμιά χαρακτηριστική διαφορά μεταξύ των δύο). Τέλος όσους θα μιλήσουν υποκριτικά για ρατσισμούς, μισογυνισμούς, κτλ. έχει ήδη ειρωνευτεί ο σκηνοθέτης, βάζοντας τα λόγια τους στο στόμα των καλοαναθρεμμένων βιτσιόζων συμφοιτητριών - αυτό δε σημαίνει και ότι τους εμποδίζει να επαναλάβουν τα ίδια.
Σε τεχνικό επίπεδο, οι απαντήσεις έρχονται με το κόψιμο στο μοντάζ όλων (και ήταν πολλές) των σκηνών που γυρίστηκαν με περιφερειακούς χαρακτήρες. Και με τη χρησιμοποίηση στη φωτογραφία του Frederick Elmes με τον οποίο συνεργάστηκαν, για παράδειγμα, ο David Lynch στις αρχές του και ο Jim Jarmusch στα.. τελευταία του.Και σε καλλιτεχνικό επίπεδο οι αναφορές είναι τόσες πολλές και εξώφθαλμες οι περισσότερες, όπως π.χ. για το American Beauty (1999) και το American Movie (1999) στο Nonfiction, που αναγκαστικά τις αφήνω ασχολίαστες (δείτε επιπλέον νύξεις στο 3ο μέρος). Στέκομαι μόνο στον Lars von Trier και στο αγαπημένο στιλάκι "εξαγνισμού" των ηρωίδων του μέσα από.. περιπέτειες. Και, ίσως επειδή πολλοί είδαν ομοιότητες στους χαρακτήρες του Solondz, στο τέλος του Fiction, η Vi παρά τη "καθαρτική" περιπετειά της, μένει να φωνάζει
Vi:
- But it happened!
Mr. Scott:
- I don't know about 'what happened,' Vi, because once you start writing, it all becomes fiction.
Ιδιοφυώς μελετημένο, πέρα απ' όσο το μικρό αυτό αφιέρωμα (που έφτασε στο τέλος του τελευταίου μέρους του) μπορεί να δείξει, το Storytelling (2001) αποδεικνύει ότι τα "ταμπού" θέματα όχι μόνο είναι η καθημερινή μας ζωή αλλά είναι και καθημερινά θέματα, τα οποία όμως αντιμετωπίζονται είτε ως (φτηνά) θεάματα από τα media είτε με υποκριτική ανωτερότητα απ' όλους. Και έχει πραγματικά τη δύναμη, που λίγοι δημιουργοί μπορούν να δώσουν, "να μετατοπίσει τον κόσμο ώστε να τον δούμε με νέο φως" (Peter Travers, Rolling Stone 889) ή έστω με πιο ανοιχτό μυαλό.Ξαναδείτε το, διαβάστε τους κριτικούς μέσα από τις αναλύσεις του(ς) (και τον υποφαινόμενο στο cine.gr το 2001) και ίσως να δείτε με άλλο μάτι π.χ. τις απλές ιστορίες για απλούς καουμπόηδες που απλά ερωτεύονται και τον πολύπλοκο τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται.