In Memoriam: Μιχάλης Κακογιάννης

Ταλαιπωρημένος από αναπνευστικά προβλήματα, ο Μιχάλης Κακογιάννης, ο άνθρωπος που έφτασε το ελληνικό σινεμά στην κορυφή της αναγνωρισιμότητάς του με τον Αλέξη Ζορμπά (1964), και φυλάκισε την πεμπτουσία της σύγχρονης τραγωδίας στην Στέλλα (1955) του, απέπνευσε στην ηλικία των 90 ετών το πρωί της Δευτέρας, από επιπλοκές που ακολούθησαν την δεκαήμερη νοσηλεία του.

Γεννημένος στις 11 Ιούνη του 1921 στην Λεμεσό της Κύπρου, όταν η χώρα του τελούσε ακόμη υπό την κηδεμονία της Μεγάλης Βρετανίας, ο Κακογιάννης ανδρώθηκε στα χνάρια του πατέρα του σπουδάζοντας νομική στο Λονδίνο, όμως μετά την αποφοίτησή του, η αγάπη του για τις εκφραστικές τέχνες τον οδήγησε σε σπουδές θεάτρου στην αγγλική πρωτεύουσα, κι είχε την πρώτη του επαφή με την κινούμενη εικόνα ως παρουσιαστής του BBC, προτού περάσει πίσω από την κάμερα για την παραγωγή προγραμμάτων πολιτιστικού περιεχομένου. Η άριστη ευχέρειά του στον αγγλικό λόγο, τον βοήθησε να εξασφαλίσει πορεία ηθοποιού στα βρετανικά σανίδια, την οποία κορύφωσε κρατώντας το ρόλο του Καλιγούλα στο ομότιτλο θεατρικό του Albert Camus.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’50, ο Κακογιάννης επέστρεψε στην Ελλάδα, για να εγκατασταθεί στην Αθήνα και να επικεντρωθεί στην σκηνοθεσία του θεάτρου που λάτρευε και του κινηματογράφου με τον οποίο φλέρταρε. Το ’53 με το Κυριακάτικο Ξύπνημα, έδειξε την άνεσή του στο λαϊκό σινεμά, όμως το ταλέντο του εξερράγη με την δεύτερη κιόλας ταινία του, δυο χρόνια μετά. Βοηθώντας στο θέριεμα του θρύλου της Μελίνας, ο Κακογιάννης αποκρυστάλλωσε την πεμπτουσία της αρχαιοελληνικής τραγωδίας και την αδιάρρηκτη σχέση των άγριων παιχνιδιών της μοίρας με το ατίθασο ελληνικό τοπίο, στην Στέλλα (1955) του, ενώ συνέχισε την ίδια θεματική με το Κορίτσι με τα Μαύρα (1956) και το Τελευταίο Ψέμα (1958), βρίσκοντας στην Έλλη Λαμπέτη την μεγάλη του πρωταγωνίστρια. Το 1964, ο Κακογιάννης έφτασε στο απόγειο της κινηματογραφικής του αναγνώρισης, εκπροσωπώντας την Ελλάδα στα Όσκαρ με τον Αλέξη Ζορμπά του, ταινία που βασίστηκε στο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη κι έφτασε στην τελετή της αμερικάνικης Ακαδημίας με επτά υποψηφιότητες (ταινία, σκηνοθεσία, σενάριο, α’ ανδρική, β’ γυναικεία, φωτογραφία και σκηνογραφία), κι έφυγε με τρία αγαλματάκια για τη φωτογραφία του Walter Lassally, την υποστηρικτική ερμηνεία της Lila Kedrova και τα σκηνικά του Βασίλη Φωτόπουλου. Ο ίδιος ο Κακογιάννης ηττήθηκε από το My Fair Lady και τον George Cukor, ενώ ο Antony Queen που μεταμορφώθηκε στην πλέον άμεσα αναγνωρίσιμη κινηματογραφική ενσάρκωση της ελληνικής φιγούρας, έχασε το βραβείο από τον Peter Ustinov του Topkapi.

Την περίοδο της χούντας, ο Κακογιάννης αυτοεξορίστηκε από την Ελλάδα, συνέχισε όμως να ερευνά το ελληνικό ζήτημα στην αρχαία παρακαταθήκη έργων όπως οι Τρωάδες (1971) που μαζί με την Ηλέκτρα (1962) και την Ιφιγένεια (1977), συμπλήρωσαν την αρχαιοελληνική του τριλογία. Στα μέσα του ’70 επέστρεψε στην ιδιαίτερη πατρίδα του με έναν οπερατέρ κι έναν μπούμαν, για να παραδώσει το μοναδικό ντοκιμαντέρ της καριέρας του: ο Αττίλας ’74 (1975) ήταν ένα σκληρό οδοιπορικό στα τοπία της ταλαιπωρημένης Κύπρου, όπου ο Κακογιάννης κατέγραψε μαρτυρίες πολιτικών προσωπικοτήτων και δεκάδων θυμάτων της τουρκικής εισβολής. Έχοντας στην πλάτη του δεκάδες παραγωγές θεάτρου και όπερας, καθώς και επιστροφές στη μεγάλη οθόνη με τίτλους όπως η Γλυκιά Πατρίδα (1987) και το πάνω, κάτω και πλαγίως (1993), ο Κακογιάννης άφησε το τελευταίο κομμάτι της κινηματογραφικής του παρακαταθήκης με την κινηματογραφική του εκδοχή για τον Βυσσινόκηπο (1998) του Checkov, ενώ το 2004 ίδρυσε το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης. Έναν οργανισμό αφιερωμένο στην υποστήριξη του θεάτρου και του κινηματογράφου, από τον άνθρωπο που έβαλε το όνομα της χώρας του έξι φορές στο Φεστιβάλ των Κανών κι άλλη μία σ’ αυτό του Βερολίνου, βραβεύθηκε με τη Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας για τη Στέλλα, και χρίσθηκε Commandeur της Γαλλικής Ακαδημία των Τεχνών και των Γραμμάτων, ενώ έλαβε την ύψιστη τιμή της Ακαδημίας Αθηνών για την προσφορά του στο έθνος.