The Tree of Life (2011)

Πιτσιρίκι ψάχνει τη διαδρομή της ενηλικίωσής του ανάμεσα στην αυστηρότητα του πατέρα και τη γλυκύτητα της μητέρας του στην Αμερική των 50s, αλλά τi είναι η ζωή παρά μια πορδή στο απέραντο μεγαλείο του σύμπαντος.Κάνοντας τα αποκαλυπτήριά της στις Κάνες πριν μιάμιση βδομάδα, μετά από χρόνια πιλατεύματος των κριτικών που την περίμεναν σαν το Άγιο Δισκοπότηρο, οι ακραίες αντιδράσεις που προκάλεσε η ταινία του Malick μπορείς να πεις ότι, εκτός από λογικές, ήταν και ταιριαστές με την ίδια την ταινία. Πάντρεμα του θρησκειακού μηδενισμού με την θρησκοληπτική λατρεία του μεγαλείου του κόσμου που μας περιβάλλει και της αδιασαφήνιστης σοφίας που τον καθοδηγεί, το The Tree of Life (2011) ξεκινά με χωρίο από την παραβολή του Ιωβ, ίσως για να σε προϊδεάσει και για την υπομονή που θα πρέπει να του δείξεις για τα επόμενα 138 λεπτά που θα κάνετε παρέα, αλλά κυρίως για να σε βάλει στο κλίμα για την ιστορία απώλειας κι αποδοχής που θα σου απλώσει, με απαιτητικότητα όμως όχι συναισθηματική στην παρακολούθησή της, αλλά κυρίως εγκεφαλική στο ξεδίπλωμά της. Κι εγκεφαλική όχι για να ξεμπλέξεις τα στην επιφάνεια περιπλεγμένα νήματα της αφήγησής του, αλλά κυρίως για να μπορέσεις να προσηλωθείς στην χαλαρότητα της κρυφής αλληλουχίας των νοημάτων που προσπαθεί να αναδείξει.

Ένας σκηνοθέτης που, ανεξαρτήτως θέματος, καταπιάνεται σταθερά με «μεγάλες ιδέες» υπαρξιακού αρώματος, αφήνει ατέλειωτα μεσοδιαστήματα να χωρίζουν κάθε ταινία του απ’ την επόμενη κι έχει την επικοινωνιακότητα τυπικού αγοραφοβικού, τρέμοντας μάλλον στην ιδέα ότι αν τον δει κανείς, μπορεί και να τον ρωτήσει τι σημαίνουν όλα αυτά που τσαμπουνάει, ο Malick σ’ ετούτη την δουλειά του κάνει τις ευθύτερες των αναφορών του στο διαφαινόμενο ίνδαλμά του, κι όχι μόνο τραβάει ξεκάθαρες γραμμές σύνδεσης με το 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος (1968), αλλά αναθέτει το στόλισμά τους στον ίδιο τον Douglas Trumbul, υπεύθυνο για τα διαστημικά εφέ της εικονικότερης ταινίας του Kubrick. Στον αντίποδα όμως, ο Malick ψάχνει το δικό του βάθος στην αφαίρεση, στην υποσυνείδητη διασύνδεση των εικόνων, την πλαστικότητα της φόρμας και τον αφανισμό της αφήγησης. Ένας σκηνοθέτης που απ’ την αρχή της καριέρας του πασχίζει να αναδιαμορφώσει την κινηματογραφική γλώσσα, αναδεικνύοντας την εικόνα ως κυρίαρχο αφηγηματικό εργαλείο (έναντι της πλοκής με τη μυθιστορηματική καταγωγή), και προφανώς το αναπάντεχο της στιγμής ως κυρίαρχη μέθοδο ερμηνείας απ’ τους ηθοποιούς (οι οποίοι όχι απλώς δεν ξέραν τι θα κάνουν, αλλά περάσαν μέρες ολόκληρες κυκλοφορώντας ελεύθερα στα σκηνικά, με γενικές ιδέες που τους έγραφε ο σκηνοθέτης την προηγούμενη), ο Malick είναι μάλλον η πληρέστερη ενσάρκωση του φλου αρτιστίκ που κυκλοφορεί αυτή τη στιγμή με budget στην τσέπη του. Και με αυτό το budget φτιάχνει μια υπερφιλόδοξη ελεγειακή σύνθεση πανέμορφων εικόνων που συνδυάζουν γυαλάδα διαφημιστικού και μεγαλόπνοου ντοκιμαντέρ φυσικής ιστορίας, σε ένα μπουκέτο εικαστικού μεγαλείου και αισθητικού παραληρήματος που σε αισθητικό αυστηρά επίπεδο, μπορεί να σε κάνει να παραμιλάς. Γιατί όμως όλο αυτό; Τι είναι το δέντρο της ζωής του; Μια τυπική αμερικανική οικογένεια στις μεσοδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ στη δεκαετία των ‘50s, στην χωροχρονική καρδιά του θαμπώματος του αμερικανικού ονείρου δηλαδή, γίνεται το υπόβαθρο του Malick για μια δική του θρησκευτική παραβολή. Όπως το θέτει σταράτα απ’ το πρώτο λεπτό κυριολεκτικά, η ιστορία του είναι η τομή των δυο δρόμων της ζωής: η σύγκρουση της Φύσης που θέλει όλα να τα κυριεύσει όπως ο κισσός διαβρώνει τους τοίχους που σκαρφαλώνει και μαραζώνει τα δέντρα που τυλίγει, με τη Χάρη που υπομένει κι αποδέχεται και αγκαλιάζει με το laissez-faire της τα χτυπήματα και τις χαρές της ημέρας, και κυρίως το χαμό ενός παιδιού, που είναι η πανταχού απούσα αφορμή της ιστορίας. Δηλαδή, η αυστηρότητα της πατρικής φιγούρας με την οπορτουνιστική μενταλιτέ της δαρβινικής θεωρίας, σε αντιπαράθεση με την χίπικη φιγούρα της μητέρας που στροβιλίζεται χαριεντιζόμενη παγανιστικά σε γρασίδια και λουλούδια, παραμερισμένη στην άκρη της εικόνας ως ολίγον σαλταρισμένη. Αντιπαράθεση που σύντομα (που λέει ο λόγος, 158 λεπτά είναι αυτά) μετατρέπεται σε σύγκρουση της Τάξης με το Χάος, όταν ο πατέρας φεύγει ταξίδι για δουλειές και το σπιτικό διαλύεται ελλείψει πειθαρχίας. Κι οι θεοκεντρικές αφετηρίες του Malick αποθεώνονται, με το κατέβασμα της αναζήτησης του θεού στην ανάγκη του ανθρώπου για καθοδήγηση από μια πατρική φιγούρα, ή αν προτιμάς, την αναγωγή του πατέρα σε θεϊκή οντότητα. Με τις νουθεσίες του και την αυστηρότητά τους να παίρνουν βάρος ευαγγελίου, απωθητικού στην άγαρμπη αποτομάρα του (γιατί, πώς να το κάνουμε, η Τάξη είναι δύσκολη), απόλυτη έκφραση πατρικής αγάπης όμως, ως μετουσίωση του μόνου αποτελεσματικού τρόπου να ζήσεις μια ζωή που να 'χει νόημα.

Ή μήπως όχι; Την ύστατη ώρα του κοντινότερου που έχει φτάσει ο Malick σε στρωτή εξιστόρηση, αποφασίζει να αλλάξει τέμπο, να απεικονίσει ρεαλιστικά τα μεταφυσικά και κυριολεκτικά τα μεταφορικά του, και κάνει αχταρμά την συνήθως εύστοχη αρμονία των κατακερματισμένων εικόνων του, απλώνοντας άβολη αμηχανία ακόμη και στον υπομονετικότερο των θεατών, προσφέροντάς σου την απλούστερη των ερμηνειών της καθυστέρησής του να εμφανίσει την ταινία του στα μάτια σου: δεν ήξερε πώς να την κλείσει, με άλλα λόγια, δεν ήξερε πού την πηγαίνει, με άλλα λόγια, δεν ήξερε τι θέλει να πει. Κι όταν δεν ξέρεις τι θέλεις να πεις, αλλά κάνεις φιγούρες ευγλωττίας με όμορφες μεγάλες λέξεις βαλμένες σε όμορφες πολύπλοκες προτάσεις, τότε μονάχα επίδειξη ικανοτήτων προσφέρεις, που κι αυτό από μόνο του δεν είναι κακό, αρκεί να μην προσπαθείς να το παίξεις πωλητής ουσίας αντί να παραδεχτείς φιλότιμα την δικαιολογημένη άγνοιά σου μπροστά στο μέγεθος των ερωτημάτων που προσπαθείς να θέσεις. Το αν ο Malick είναι όντως ο Kubrick των καιρών μας, ίσως είναι πιο ασφαλές να το αφήσεις στην πατίνα του χρόνου να το αποφασίσει, όσο κι αν είσαι έτοιμος να το απορρίψεις. Το αν με ετούτη την ταινία του φτάνει την κληρονομιά που προσπαθεί να αγγίξει; Όπως λέει κι ο Nabokov, το κοσμικό απ’ το κωμικό είναι ένας φθόγγος μακριά.